Γράφουν οι Σπύρος Μπλαβούκος, Πάνος Πολίτης Λάμπρου
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε την προηγούμενη εβδομάδα τη «Στρατηγική για την Ευρωπαϊκή Ένωση Ετοιμότητας» και ένα σχετικό Σχέδιο Δράσης για την υλοποίησή της. Από τα κείμενα αυτά, στο δημόσιο διάλογο κυριάρχησε η προτροπή για επίτευξη αυτάρκειας του πληθυσμού τουλάχιστον 72 ωρών. Δηλαδή, σε περίπτωση ακραίας κρίσης, τα ευρωπαϊκά νοικοκυριά καλούνται να έχουν αποθέματα νερού, φαρμάκων, μπαταριών και τροφίμων για να επιβιώσουν το διάστημα αυτό χωρίς εξωτερική βοήθεια.
Ωστόσο, οι προτάσεις της Επιτροπής είναι πολύ πιο σύνθετες και περιλαμβάνουν 63 απτές δράσεις για την πολύπλευρη προετοιμασία των κρατών-μελών και του ευρωπαϊκού δήμου προς αντιμετώπιση ενός ευρέος φάσματος επικίνδυνων καταστάσεων, από φυσικές ή ανθρωπογενείς καταστροφές μέχρι υβριδικές απειλές και γεωπολιτικές κρίσεις ασφάλειας.
Όσο κι αν κάτι τέτοιο παραπέμπει σε σενάριο Αποκάλυψης, είναι ενδεικτικό της περιόδου που διανύουμε και του ευρύτερου κλίματος ανασφάλειας που κυριαρχεί. Τα μέτρα που προτείνονται εντάσσονται σε 7 θεματικές κατηγορίες: 1) πρόβλεψη και προνοητικότητα, 2) ανθεκτικότητα ζωτικών κοινωνικών λειτουργιών, 3) ετοιμότητα πληθυσμού, 4) συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, 5) συνεργασία ανάμεσα σε στρατιωτικές και μη στρατιωτικές (πολιτικές) λειτουργίες και δομές, 6) απάντηση σε κρίσεις, 7) ανθεκτικότητα μέσω συνεργασιών με τρίτες χώρες και οργανισμούς. Επί τη βάσει του Σχεδίου Δράσης, όλες οι δράσεις πρόκειται να εφαρμοστούν έως το 2027, ενώ η επανεξέταση των χρηματοδοτικών εργαλείων, προκειμένου να δρουν αποτελεσματικά και να προσαρμόζονται στους εξελισσόμενους κινδύνους, προγραμματίζεται να πραγματοποιηθεί έως το 2028.
Είναι ενδιαφέρον ότι η υλοποίηση αυτών των μέτρων και η επαύξηση του βαθμού ετοιμότητας της ευρωπαϊκής κοινωνίας απέναντι σε κάθε λογής κρίση εμπλέκουν άμεσα και στηρίζονται σε μεγάλο βαθμό στην πρωτοβουλία και δράση των πολιτών, οι οποίοι αποτελούν τη ραχοκοκαλιά κάθε προσπάθειας πρόληψης και αντιμετώπισης ευρύτερων απειλών. Το κράτος αναγνωρίζεται ότι έχει τον κεντρικό συντονιστικό ρόλο στην προσπάθεια αυτή, αλλά δεν μπορεί, ρεαλιστικά, να μεριμνήσει για άμεση ανταπόκριση για το σύνολο των πολιτών του, σε περίπτωση μιας μεγάλης κλίμακας κρίσης. Επανέρχεται, επομένως, στο προσκήνιο η σχέση κράτους-πολίτη και η αναγκαιότητα σύμπραξής τους σε περιπτώσεις κρίσεων και καταστροφών. Είναι τέτοια η πιθανή έκταση, αλλά και η πολυπλοκότητα των σύγχρονων απειλών ασφάλειας που δεν νοείται η εναπόθεση όλων των ελπίδων αντίδρασης στις κρατικές δομές, όσο αποτελεσματικές, πιθανώς, κι αν είναι αυτές.
Η λογική αυτή της ετοιμότητας της κοινωνίας για ανάληψη δράσης αντανακλά, κατά βάση, τo σκανδιναβικό πρότυπο και τρόπο αντίληψης επί του θέματος. Για παράδειγμα, η Φινλανδία έχει αναπτύξει ειδικά διαμορφωμένη στρατηγική ασφαλείας για την κοινωνία (ανανεωμένη τον Ιανουάριο του 2025), η οποία περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, πολιτικές για τη στήριξη της ψυχολογικής ανθεκτικότητας του πληθυσμού. Σε αντίστοιχη έκθεση, η Νορβηγία υπογραμμίζει τον κομβικό ρόλο της Κοινωνίας των Πολιτών στο πλαίσιο μίας πολιτικής «συνολικής άμυνας». Ακολουθώντας το ίδιο μοτίβο, ήδη από τον Μάρτιο του 2024, η αρμόδια υπηρεσία της Σουηδίας έχει δημοσιεύσει έναν ανανεωμένο οδηγό για το τι πρέπει να κάνει κάθε κάτοικος σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης (ακόμα και οι ιδιοκτήτες κατοικίδιων!). Άλλωστε, το πνεύμα, αλλά και πολλές προτάσεις της νέας Στρατηγικής της ΕΕ προέρχονται, ορισμένες φορές αυτολεξεί, από την Έκθεση Νιινίστο, που παρουσιάστηκε το περασμένο φθινόπωρο. Ο συγγραφέας της Έκθεσης αυτής, πρώην Φινλανδός Πρόεδρος, αναδεικνύει σε αρκετά σημεία του κειμένου αυτού τη σκανδιναβική λογική δράσης, προωθώντας την ευρύτερη υιοθέτησή της από τον Ευρωπαϊκό δήμο.
Το μεγάλο ερώτημα που τίθεται είναι κατά πόσο το σκανδιναβικό μοντέλο ετοιμότητας δύναται να εφαρμοσθεί σε όλα τα κράτη-μέλη της ευρωπαϊκής οικογένειας. Πέρα από τα απαραίτητα κίνητρα οικονομικής (και μη) φύσεως και από την ενδεχόμενη αναγκαιότητα κανονιστικών προσαρμογών, πρέπει να επέλθει μία αλλαγή νοοτροπίας στις κυβερνήσεις και τους πολίτες των κρατών-μελών και η ενεργοποίηση των τελευταίων προς τη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης ενεργητικής πολιτικής προστασίας.
*Σπύρος Μπλαβούκος, Καθηγητής, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και Επικεφαλής Ευρωπαϊκού Προγράμματος Αριάν Κοντέλλη, ΕΛΙΑΜΕΠ και Πάνος Πολίτης Λάμπρου, Βοηθός Ερευνητής, ΕΛΙΑΜΕΠ
Πηγή: tovima.gr
