Γράφει η Ειρήνη Σαμπατακάκη
Ακόμα ένα Πάσχα πέρασε και οι περισσότεροι εκδρομείς έχουν επιστρέψει στη βάση τους, έχοντας καταναλώσει αφειδώς τα παραδοσιακά εδέσματα με όλους τους συμβολισμούς που τα συνοδεύουν. Η άνθιση της φύσης, η ελπίδα της ανθρωπότητας, τα αθώα θύματα που βρίσκουν στην εικόνα του Χριστού το πρότυπο της ενδυνάμωσής τους – ακόμα και αν η επίτευξή της παραπέμπεται σε μια άλλη ζωή.
Φέτος τα έφερε έτσι η περιφορά των πλανητών ώστε το Πάσχα ακολουθείται από την 23η Απριλίου. Το γεγονός αυτό, πέρα από το να προσφέρει στους Γιώργους και στις Γεωργίες μια κανονικότητα στον εορτασμό του ονόματός τους, προσφέρει και μια ευτυχή συγκυρία όσον αφορά τους συμβολισμούς. Παγκόσμια ημέρα βιβλίου η 23η Απριλίου, υπενθυμίζει ότι, πέρα από την πίστη των ημερών, υπάρχει και η ανάγκη της έρευνας.
Κι όταν μιλάμε για βιβλία, που στην καθημερινή τους αναφορά συνήθως ταυτίζονται κυρίως με τη λογοτεχνία, νέοι συμβολισμοί έρχονται στο μυαλό. Τι άλλο μας προσφέρουν οι μεγάλες λογοτεχνικές μορφές αν όχι συμπυκνωμένες – σε μορφή συμβόλων – πρωταρχικές συμπεριφορές; Η γενναιότητα της Αντιγόνης, ο τραγικός ήρωας των συνεπειών της γνώσης Φάουστ, ο άτυχος στον έρωτα Βέρθερος προσφέρονται ως καθαρές μορφές εμπειριών που όλοι και όλες δοκιμάζουμε, αλλά σε μικρότερες, όχι θανατηφόρες δόσεις. Κανείς δεν πεθαίνει (ευτυχώς!) από έρωτα, αλλά η ταύτιση με τη μορφή των μεγάλων ερωτευμένων της λογοτεχνίας μεταμορφώνει ένα μέρος της πεζής καθημερινότητας σε παραμύθι.
Από τις λογοτεχνικές μορφές που λειτουργούν ως διαχρονικά σύμβολα ξεχωρίζει αυτή του Άμλετ. Ε, δεν είναι ακριβώς τυχαίο ότι αποτελεί δημιούργημα κάποιου που γεννήθηκε και πέθανε σαν σήμερα, του μεγάλου βάρδου, Ουίλιαμ Σαίξπηρ.
Υπάρχει μια λεπτομέρεια στον Άμλετ που μου φαίνεται ιδιαίτερα επίκαιρη σήμερα. Ως γνωστόν, ο ήρωας του ομώνυμου έργου είναι η επιτομή του νευρωτικού: πρέπει να εκδικηθεί για τον θάνατο του πατέρα του και να σκοτώσει τον σφετεριστή Κλαύδιο. Ο Άμλετ το ξέρει, αλλά διστάζει. Μια επική αναβλητικότητα τον καθυστερεί. Αμέτρητοι τόνοι μελάνης έχουν χυθεί για την ψυχαναλυτική αναβάθμιση του οιδιπόδειου συμπλέγματος που εκπροσωπεί ο Άμλετ, ενοχικός για την απόλαυση του θανάτου του πατέρα του.
Θεωρώ πιο σημαντικό, πάντως, ένα άλλο σημείο του έργου. Όταν ο Άμλετ, που διστάζει να πάρει την απόφαση τιμωρίας του θείου του, δεν έχει κανένα πρόβλημα να σκεφτεί τον άμεσο θάνατο των Ρόζενκραντς και Γκίλντενστερν, των παλαιών συμφοιτητών του που ο Κλαύδιος είχε βάλει να τον δολοφονήσουν. Κανένας δισταγμός εκεί, αλλά διεκπεραίωση, σαν να κόβεις ένα λάχανο στη μέση, όπως έλεγε ο Χέγκελ για την κοινοτοπία των δολοφονιών κατά την περίοδο της Τρομοκρατίας στη Γαλλική Επανάσταση.
Ποιος είναι, λοιπόν, αυτός ο αμλετικός συμβολισμός; Ότι όλες οι ζωές δεν μετράνε το ίδιο. Ναι, ένας θάνατος είναι τραγωδία και 10.000 στατιστική, αλλά επιπρόσθετα αυτή η εκλογή, του ποιος θάνατος θεωρείται τραγωδία, είναι μια ξεκάθαρη επίδειξη προνομίου. Διότι άλλο o θάνατος ενός οποιουδήποτε κι άλλο ο θάνατος ενός – για να μείνουμε και λίγο στην επικαιρότητα – Πάπα. Το δικαίωμα στο να σε κλάψουν είναι μια συνισταμένη πλούτου, γοήτρου, θέσης στον παγκόσμιο χάρτη και τάσης στην ευαισθησία των ΜΜΕ της συγκεκριμένης περιόδου.
Η τραγωδία των Τεμπών, το ναυάγιο της Πύλου, οι καθημερινές γυναικοκτονίες και, φυσικά, η εκατόμβη νεκρών στη Γάζα προσωποποιούν (κατά περίπτωση και σε διαφορετικό βαθμό) την αμλετική δομή των κυβερνήσεων, των μέσων ενημέρωσης, της κοινής γνώμης. Από τη μία, θλίψη και οδυρμός για τον ποντίφικα, που κάποτε έπλυνε τα πόδια προσφύγων στην τελετή του νιπτήρος, και από την άλλη, ένας μιθριδατισμός και μια κυνική αντιμετώπιση του θανάτου των πολλών.
Αλλά οι σκιές των νεκρών έχουν όλες το ίδιο βάρος…
ΠΗΓΗ ΤΟ ΒΗΜΑ
